در هر سیستم فاضلاب، از منازل گرفته تا کارخانه‌ها و تصفیه‌خانه‌های بزرگ شهری، همیشه حجم زیادی از مواد جامد، زباله‌های درشت و اجسام شناور وارد جریان آب می‌شوند. وجود این ذرات می‌تواند آسیب‌های جدی به پمپ‌ها، لوله‌ها، تجهیزات تصفیه و کل سیستم وارد کند. درست در همین نقطه است که آشغالگیر فاضلاب وارد عمل می‌شود؛ دستگاهی ساده اما بسیار مؤثر که وظیفه دارد این مواد زائد را پیش از ورود به مراحل اصلی تصفیه، جدا و حذف کند.
آشغالگیرها، بسته به نوع طراحی، می‌توانند بصورت دستی یا مکانیکی کار کنند و در ابعاد مختلف برای کاربری‌های خانگی، صنعتی، کشاورزی و شهری تولید می‌شوند. این تجهیز دروازه‌ای مهم برای محافظت از سیستم‌های تصفیه، کاهش هزینه‌های نگهداری و افزایش راندمان کل مجموعه است.
آشغالگیر فاضلاب چیست؟
آشغالگیر فاضلاب یکی از تجهیزات حیاتی در سیستم‌ها و پکیج تصفیه فاضلاب است که وظیفه اصلی آن جدا کردن ذرات جامد، پلاستیک‌ها، نخاله‌ها، برگ، چوب، پارچه، شن درشت و سایر پسماندهای معلق در جریان فاضلاب می‌باشد. نصب آشغالگیر در ابتدای مسیر تصفیه، نه‌تنها باعث افزایش کارایی تجهیزات پایین‌دستی می‌شود بلکه هزینه‌های نگهداری را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد.
نحوه عملکرد آشغالگیر فاضلاب
آشغالگیر فاضلاب بعنوان نخستین مرحله در مسیر تصفیه فاضلاب، نقش یک فیلتر فیزیکی را ایفا می‌کند. وقتی فاضلاب خام وارد سیستم می‌شود، با یک صفحه یا شبکه‌ای از میله‌ها یا توری‌ها مواجه می‌شود که مانع عبور ذرات جامد درشت می‌شوند. این شبکه که معمولاً در کانال یا محفظه ورودی نصب شده، فقط اجازه عبور آب و ذرات بسیار ریز را می‌دهد و باقی زباله‌ها (کیسه‌های پلاستیکی، پارچه، چوب، برگ و سایر مواد معلق) روی آن باقی می‌مانند.
در این مرحله، بسته به نوع آشغالگیر، زباله‌های جمع شده یا بصورت دستی توسط اپراتور برداشته می‌شوند، یا سیستم مکانیکی آنها را بطور خودکار از سطح جدا کرده و به بیرون از سیستم هدایت می‌کند. آشغالگیرهای مکانیکی معمولاً به موتور، تسمه، زنجیر یا مارپیچ مجهز هستند که کار جمع‌آوری زباله‌ها را بدون نیاز به دخالت انسانی انجام می‌دهند. پس از جداسازی این اجسام، آب نسبتاً تمیز شده از میان شبکه عبور کرده و وارد مراحل بعدی تصفیه مانند دانه‌گیری یا ته‌نشینی می‌شود.
در واقع، عملکرد آشغالگیر بسیار ساده اما بسیار حیاتی است؛ زیرا از ورود ذرات درشت به بخش‌های حساس جلوگیری می‌کند و مانع از گرفتگی لوله‌ها، خرابی پمپ‌ها و کاهش راندمان سایر تجهیزات تصفیه می‌شود.
انواع آشغالگیر فاضلاب
آشغالگیرهای فاضلاب، بسته به نوع طراحی، اندازه ذراتی که باید جداسازی شوند و شیوه بهره‌برداری، در انواع مختلفی ساخته می‌شوند. این تنوع باعث می‌شود بتوان آنها را در شرایط و کاربری‌های مختلف، از پروژه‌های کوچک روستایی تا تصفیه‌خانه‌های بزرگ صنعتی، استفاده کرد.
آشغالگیر دستی
آشغالگیر دستی ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین نوع این تجهیزات است. ساختار آن معمولاً شامل مجموعه‌ای از میله‌های فلزی یا صفحه مشبک است که در مسیر فاضلاب نصب می‌شود. در این مدل، زباله‌ها روی سطح شبکه باقی می‌مانند و لازم است بصورت دستی توسط اپراتور جمع‌آوری و تخلیه شوند. این نوع برای مکان‌هایی با حجم کم فاضلاب مانند ویلاها، گلخانه‌ها، دامداری‌های کوچک یا تصفیه‌خانه‌های روستایی مناسب است. هزینه اولیه پایین و نگهداری ساده، از مزایای آن به شمار می‌رود.
آشغالگیر مکانیکی
این مدل، نسخه پیشرفته‌تری از آشغالگیر است که جمع‌آوری زباله‌ها را به‌صورت خودکار انجام می‌دهد. آشغالگیر مکانیکی معمولاً به موتور، تسمه، زنجیر یا مارپیچ مجهز است و بدون نیاز به نیروی انسانی، زباله‌های باقیمانده روی شبکه را جدا کرده و به بیرون منتقل می‌کند. این نوع در تصفیه خانه فاضلاب شهری، صنایع بزرگ، بیمارستان‌ها و کارخانجات بسیار کاربرد دارد و بهره‌وری و قابلیت بهره‌برداری مداوم از ویژگی‌های آن است.
آشغالگیر درشت
آشغالگیرهای درشت برای حذف اجسام بزرگ‌تر از جریان فاضلاب طراحی شده‌اند. فاصله بین میله‌ها یا شبکه آنها معمولاً بیش از 10 میلیمتر است. این نوع می‌تواند اشیائی مانند بطری، تکه چوب، پلاستیک‌های حجیم و زباله‌های درشت را از فاضلاب جدا کند. نصب این نوع آشغالگیر در ابتدای مسیر تصفیه، از گرفتگی تجهیزات و لوله‌ها جلوگیری می‌کند.
آشغالگیر ریز
در این نوع، فاصله میان شبکه یا مش بسیار کمتر و معمولاً بین 1 تا 10 میلیمتر است. آشغالگیر ریز برای حذف ذرات کوچک‌تری مانند پرز، مو، پارچه‌های نازک و خرده‌زباله‌ها به‌کار می‌رود. این مدل بیشتر در تصفیه‌خانه‌های پیشرفته و برای محافظت از تجهیزات حساس بکار گرفته می‌شود.
آشغالگیر مارپیچی
در این مدل از یک پیچ یا مارپیچ فلزی استفاده می‌شود که زباله‌های جمع شده را به سمت بالا منتقل می‌کند. سیستم مارپیچی هم‌زمان با جمع‌آوری زباله، فشرده‌سازی و آب‌گیری نیز انجام می‌دهد. این نوع طراحی جمع و جور و کم‌صدا دارد و مناسب فضاهای محدود یا پروژه‌هایی با نیاز به نگهداری پایین است.
آشغالگیر تسمه‌ای یا زنجیری
این مدل از صفحات یا تیغه‌هایی تشکیل شده که روی یک تسمه یا زنجیر حرکت می‌کنند و آشغال‌ها را از پایین به بالا انتقال می‌دهند. آشغالگیرهای زنجیری یا تسمه‌ای معمولاً در پروژه‌هایی با دبی بالا و جریان مداوم فاضلاب استفاده می‌شوند و می‌توانند به‌صورت پیوسته یا متناوب کار کنند. سرعت عملکرد بالا و قابلیت اتوماسیون از مزایای آن‌هاست.
اجزای تشکیل دهنده آشغالگیر فاضلاب
اجزای تشکیل دهنده آشغالگیر فاضلاب بستگی به مدل آن دارد و می تواند از قطعات مختلفی تشکیل شود.
- بدنه اصلی: ساختاری فلزی یا پلاستیکی است که تمام اجزا در آن نصب می‌شوند. این بدنه معمولاً از فولاد ضد زنگ، گالوانیزه یا پلی اتیلن تقویت شده ساخته می‌شود و باید مقاومت کافی در برابر فشار جریان، خوردگی و رسوب داشته باشد. شکل آن متناسب با کانال یا منهول طراحی می‌شود (افقی، عمودی یا شیبدار).
- شبکه یا توری غربالی: مهمترین قسمت دستگاه است که وظیفه دارد زباله‌های جامد درشت را از جریان فاضلاب جدا کند. این شبکه می‌تواند از میلگردهای موازی، توری فلزی یا صفحات مشبک تشکیل شده باشد و فاصله بین میله‌ها بسته به نوع آشغالگیر (ریزگیر یا درشت‌گیر) تنظیم می‌شود.
- سیستم پاک‌سازی یا جمع‌آوری زباله: در مدل‌های مکانیکی، یک بازوی مکانیکی، برس، زنجیر، تسمه یا حلزونی وظیفه برداشت زباله‌های جمع شده روی توری را دارد. این سیستم بطور خودکار زباله‌ها را بالا کشیده و به محل تخلیه هدایت می‌کند. در مدل‌های دستی، اپراتور با یک چنگک یا ابزار ساده زباله را خارج می‌کند.
- موتور و گیربکس (در مدل‌های مکانیکی): در آشغالگیرهای اتوماتیک، موتور الکتریکی با گیربکس، نیروی محرکه لازم برای حرکت زنجیر، تسمه یا بازوی جمع آورنده زباله را فراهم می‌کند. این قسمت باید دارای توان مناسب، مصرف برق بهینه و مقاومت در برابر رطوبت باشد.
- تابلو برق و سیستم کنترل (در مدل‌های اتوماتیک): تابلو برق شامل سیستم‌های کنترل خودکار، تایمر، سنسور سطح، کلید اضطراری و محافظ‌های الکتریکی است. این بخش عملیات تمیزکاری را به‌صورت زمان‌بندی شده یا بر اساس حجم زباله کنترل می‌کند.
- سیستم تخلیه یا نقاله زباله: در برخی مدل‌ها، یک نوار نقاله، مارپیچ حلزونی یا شوت فلزی برای انتقال زباله‌های جمع شده به مخزن یا سطل تعبیه شده است. این بخش باعث سهولت در جمع آوری و کاهش تماس مستقیم با فاضلاب می‌شود.
- پایه و شاسی نگهدارنده: این قسمت آشغالگیر را در محل نصب، محکم و پایدار نگه می‌دارد. پایه‌ها باید در برابر لرزش، ضربه و تغییرات رطوبتی مقاوم باشند. در مدل‌های کانالی، شاسی باید با ابعاد دقیق کانال هم‌راستا شود.
- دریچه دسترسی یا بازدید: برای بازرسی، تمیزکاری یا سرویس دستگاه، در بعضی مدل‌ها دریچه یا کاور قابل باز شدن طراحی می شود که ایمنی و سهولت در نگهداری را فراهم می‌کند.
- محفظه جمع‌آوری زباله: زباله‌های جدا شده از فاضلاب درون سبد، مخزن یا محفظه خاصی جمع آوری می شوند تا برای تخلیه نهایی آماده باشند. این محفظه ممکن است متحرک یا ثابت باشد.
کاربردهای آشغالگیر فاضلاب
آشغالگیرها در انواع مختلف کاربردهای گسترده‌ای دارند.
- تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری و روستایی: جهت حذف زباله‌های درشت قبل از ورود به تجهیزات حساس تصفیه مانند پمپ فاضلاب، تانک ته‌نشینی و فیلترها.
- کارخانه‌ها و صنایع تولیدی: برای جداسازی ضایعات جامد مانند بسته‌بندی‌ها، ذرات معلق، چربی‌ها و الیاف در فاضلاب صنعتی.
- دامداری‌ها و مرغداری‌ها: جهت حذف کود جامد، پر و ضایعات آلی پیش از تصفیه فاضلاب یا انتقال به تانک ذخیره.
- گلخانه‌ها و آبیاری قطره‌ای: برای جلوگیری از ورود ذرات معلق به نازل‌ها و قطره‌چکان‌ها و جلوگیری از گرفتگی سیستم آبیاری.
- بیمارستان‌ها و مراکز درمانی: جهت جلوگیری از ورود دستکش، ماسک، پنبه، پارچه و زباله‌های خطرناک به سیستم فاضلاب و تجهیزات تصفیه.
- رستوران‌ها و آشپزخانه‌های صنعتی: برای حذف بقایای غذا، پلاستیک، ظروف یک‌بار مصرف و چربی‌های سنگین قبل از ورود فاضلاب به چربی گیر یا مخزن.
- ایستگاه‌های پمپاژ و شبکه فاضلاب: برای جلوگیری از گیر کردن پمپ‌ها به علت وجود اجسام جامد مانند پلاستیک، چوب یا نخاله در مسیر جریان.
- ویلاها، منازل روستایی و واحدهای مسکونی: بعنوان پیش فیلتر قبل از سپتیک تانک جهت کاهش گرفتگی و افزایش عمر سیستم.
- مراکز شست‌وشو و کارواش‌ها: برای جدا کردن گل‌ولای، شن، برگ، مو و زباله‌های درشت از پساب شست‌وشو.
- سیستم‌های بازیافت آب: در مرحله پیش تصفیه برای حذف ذرات شناور و معلق پیش از بازچرخانی آب در آبیاری یا مصارف صنعتی.
مزایای آشغالگیر فاضلاب
- جلوگیری از گرفتگی لوله‌ها و تجهیزات: با حذف زباله‌های درشت، از انسداد در لوله‌ها، پمپ‌ها و سیستم‌های انتقال فاضلاب جلوگیری می‌شود.
- محافظت از تجهیزات پایین‌دستی: از ورود اشیای جامد به پمپ‌ها، چربی‌گیرها، دانه‌گیرها و سایر تجهیزات تصفیه جلوگیری کرده و عمر مفید آنها را افزایش می‌دهد.
- کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری: با جلوگیری از خرابی تجهیزات و کاهش نیاز به سرویس‌های اضطراری، هزینه‌های نگهداری سیستم بطور چشمگیری کاهش می‌یابد.
- افزایش راندمان تصفیه فاضلاب: حذف ذرات جامد در مراحل اولیه باعث می‌شود فرآیندهای بعدی تصفیه مانند ته‌نشینی، هوادهی و گندزدایی با بازده بالاتری انجام شوند.
- پیشگیری از آسیب به پمپ‌ها: ورود اشیای جامد می‌تواند باعث گیر کردن یا سوختن پمپ‌ها شود؛ آشغالگیر از این آسیب‌ها جلوگیری می‌کند.
- بهبود عملکرد چربی‌گیرها و دانه‌گیرها: با جلوگیری از ورود مواد درشت، کارایی تجهیزات تخصصی پایین دست مانند چربی‌گیرها بهبود می‌یابد.
- کاهش آلودگی محیط زیست: با جلوگیری از انتشار زباله‌های جامد به منابع آبی یا خاکی، نقش مهمی در حفظ محیط زیست ایفا می‌کند.
- افزایش عمر مفید سیستم تصفیه: کاهش فشار روی تجهیزات و فرآیندها باعث می‌شود کل سیستم مدت بیشتری بدون نیاز به تعویض یا تعمیرات اساسی کار کند.
- سهولت در بهره‌برداری: مدل‌های مکانیکی و اتوماتیک نیاز به نیروی انسانی را کاهش می‌دهند و بهره‌برداری را ساده‌تر می‌کنند.
- قابلیت نصب در پروژه‌های کوچک تا صنعتی: آشغالگیرها در انواع دستی و مکانیکی، از پروژه‌های خانگی و کشاورزی گرفته تا شهری و صنعتی قابل استفاده‌اند.
- افزایش کیفیت آب خروجی: با حذف ذرات معلق و زباله‌ها در مرحله اول، کیفیت آب تصفیه شده به‌ویژه برای مصارف بازیافتی یا آبیاری بهبود می‌یابد.
- صرفه‌جویی در مصرف انرژی: با کاهش گرفتگی‌ها و بهینه‌سازی عملکرد پمپ‌ها و تجهیزات برقی، مصرف انرژی کاهش پیدا می‌کند.
انتخاب آشغالگیر فاضلاب مناسب
انتخاب آشغالگیر فاضلاب مناسب یکی از مهمترین مراحل در طراحی یا بروزرسانی سیستم‌های تصفیه و انتقال فاضلاب است. اگر دستگاه درست انتخاب نشود، کل سیستم ممکن است با مشکلاتی مانند گرفتگی، خرابی تجهیزات یا کاهش راندمان مواجه شود. از مهمترین این نکات می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- میزان دبی فاضلاب (حجم عبوری): یکی از مهمترین عوامل در انتخاب آشغالگیر، مقدار فاضلابی است که در واحد زمان از سیستم عبور می‌کند. دبی بالا نیاز به آشغالگیر بزرگ‌تر یا مکانیکی دارد، در حالی که برای دبی پایین، مدل‌های دستی یا کوچک کافی هستند. انتخاب نادرست در این بخش ممکن است باعث سرریز یا انسداد شود.
- اندازه و نوع ذرات معلق در فاضلاب: اگر ذرات ورودی به فاضلاب درشت هستند (مانند بطری، چوب، پلاستیک)، باید از آشغالگیر درشت‌گیر استفاده شود. اما اگر ذرات کوچک‌تر مانند مو، پرز، ضایعات مواد غذایی یا پارچه وجود دارد، مدل ریزگیر یا مش‌بندی ریز انتخاب بهتری است. در بسیاری از پروژه‌ها ترکیب هر دو نوع لازم است.
- نوع بهره‌برداری (دستی یا خودکار): اگر سیستم نیاز به بهره‌برداری پیوسته و بدون حضور اپراتور دارد، آشغالگیر مکانیکی با سیستم تمیزکننده خودکار پیشنهاد می‌شود. اما در پروژه‌های کوچک یا کم‌هزینه، مدل‌های دستی که توسط نیروی انسانی تخلیه می‌شوند نیز کاربرد دارند.
- محل نصب و شرایط محیطی: آیا آشغالگیر قرار است در کانال روباز نصب شود یا در داخل منهول؟ آیا فضای کافی برای نصب سیستم مکانیکی وجود دارد؟ این موارد در انتخاب مدل، ابعاد، نوع نصب (ایستاده یا افقی) و حتی جنس بدنه تأثیرگذار هستند.
- جنس بدنه و مقاومت در برابر خوردگی: بسته به نوع فاضلاب (خانگی، صنعتی، شیمیایی، اسیدی)، باید جنسی انتخاب شود که در برابر خوردگی، زنگ‌زدگی و رسوب مقاوم باشد. استنلس استیل 304 یا 316 برای مصارف صنعتی یا بیمارستانی بهترین گزینه است، در حالی که گالوانیزه یا پلی اتیلن برای موارد سبک‌تر قابل استفاده‌اند.
- فضای موجود و ابعاد فیزیکی: باید بررسی شود که در محل نصب، چه میزان فضا برای قرار دادن آشغالگیر وجود دارد. مدل‌های مارپیچی یا جمع‌وجور برای فضاهای محدود توصیه می‌شوند، در حالی که مدل‌های تسمه‌ای یا زنجیری نیاز به فضای بیشتری دارند.
- سطح نگهداری مورد نیاز: برخی مدل‌ها نیاز به سرویس و تمیزکاری روزانه دارند، برخی دیگر با سیستم شست‌وشوی خودکار کار می‌کنند. در مکان‌هایی که نیروی انسانی محدود است، انتخاب مدل‌هایی با نگهداری ساده و خودکار مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
- بودجه پروژه: هزینه خرید، نصب، راه‌اندازی و نگهداری آشغالگیر باید با بودجه پروژه هماهنگ باشد. در بسیاری از موارد، استفاده از مدل نیمه‌اتوماتیک یا مکانیکی ساده، توازن خوبی بین عملکرد و قیمت ایجاد می‌کند.
- تطابق با سایر تجهیزات تصفیه: آشغالگیر باید با سایر اجزای سیستم مانند دانه‌گیر، چربی‌گیر، پمپ‌ها و تانک‌ها هماهنگ باشد. از نظر ظرفیت، نوع خروجی، سرعت جریان و کنترل سطح، باید هم‌خوانی کامل وجود داشته باشد تا راندمان کلی حفظ شود.
- نیاز به اتوماسیون و کنترل از راه دور: در پروژه‌های بزرگ، گاهی نیاز است آشغالگیرها به سیستم‌های اتوماسیون یا مانیتورینگ متصل شوند. در این موارد، انتخاب مدل‌هایی با قابلیت PLC، سنسور سطح یا کنترلرهای دیجیتال اهمیت دارد.
قیمت آشغالگیر فاضلاب
عوامل مختلفی در قیمت آشغالگیر فاضلاب نقش دارند که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.
- نوع آشغالگیر: مدل‌های دستی ارزان‌ترند، اما نوع مکانیکی و اتوماتیک به دلیل داشتن موتور، بازوی پاک کننده یا سیستم کنترل، قیمت بالاتری دارند.
- ظرفیت و دبی عبوری: هرچه دبی فاضلاب بیشتر باشد، ابعاد و استحکام آشغالگیر باید بیشتر باشد که هزینه را افزایش می‌دهد.
- جنس بدنه: استفاده از استنلس استیل باعث افزایش دوام و مقاومت در برابر خوردگی می‌شود، اما قیمت بالاتری دارد نسبت به گالوانیزه یا پلاستیکی.
- نوع مش یا توری فیلتر: آشغالگیرهای ریزگیر با توری یا شبکه با فواصل کمتر، ساخت دقیق‌تری دارند و گران‌تر از مدل‌های درشت‌گیر هستند.
- سیستم پاک‌سازی زباله: وجود نوار نقاله، برس پاک کننده، سیستم شست‌وشوی فشار قوی یا مکانیزم تخلیه خودکار قیمت را افزایش می‌دهد.
- تجهیزات کنترلی و اتوماسیون: مدل‌هایی با PLC، سنسور سطح، تابلو برق و سیستم هشدار اتوماتیک گران‌تر از نمونه‌های ساده و دستی هستند.
- برند و تولیدکننده: برندهای معتبر با گارانتی، کیفیت ساخت و خدمات بهتر معمولاً قیمت بالاتری نسبت به سازندگان گمنام یا محلی دارند.
- حمل و نصب: هزینه حمل به محل پروژه و نصب تخصصی (به‌ویژه برای مدل‌های بزرگ و سنگین) می‌تواند بخش قابل توجهی از هزینه نهایی باشد.
- طراحی و ساخت سفارشی: در صورت نیاز به ساخت اختصاصی مطابق نقشه، فضا یا استانداردهای پروژه، قیمت نهایی افزایش پیدا می‌کند.
- تعداد سفارش: سفارش عمده یا پروژه‌ای باعث کاهش قیمت تمام شده می‌شود، در حالی که خرید تکی هزینه بیشتری دارد.
سؤالات متداول
آیا آشغالگیر فاضلاب نیاز به سرویس دوره‌ای دارد؟
بله، بسته به مدل (دستی یا مکانیکی)، سرویس دوره‌ای ماهانه یا هفتگی توصیه می‌شود.
چه تفاوتی بین آشغالگیر دستی و مکانیکی وجود دارد؟
مدل مکانیکی با سیستم موتوری خودکار زباله‌ها را تخلیه می‌کند، در حالی که مدل دستی نیاز به نیروی انسانی دارد.
در گلخانه‌ها کدام مدل مناسب‌تر است؟
مدل دستی یا مارپیچی کوچک با مش ریز بهترین گزینه برای جلوگیری از گرفتگی سیستم آبیاری است.
آیا می‌توان آشغالگیر را در خطوط فاضلاب شهری نصب کرد؟
بله، مدل‌های صنعتی مکانیکی دقیقاً برای این منظور طراحی شده‌اند.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.